Eski Türklerde Aile Anlayışı
ESKİ TÜRKLERDE AİLE ANLAYIŞI
TDK'ye göre aile, evlilik ve kan bağına dayanan, karı, koca, çocuklar, kardeşler arasındaki ilişkilerin oluşturduğu toplum içindeki en küçük birlik olarak tanımlanır. Eski Türk toplumlarında ailenin ise kan akrabalığı esasına dayandığını, günümüzde de olduğu gibi çekirdek aile tipinde olup yeni bir ev kurmak anlamını taşıyordu. Bir takım araştırmalara göre eski Türk toplumlarındaki aile yapısı hakkında bazı özelliklere rastlanılmıştır. Bunlardan bazıları:
- Türklerdeki hakim aile ana ailesi değil baba ailesidir. Gelenekte gelin koca ve kayınbaba evine gelir.
- Ailede iş bölümü cinsiyet ve yaşa göre şekillenir. Oğlun yetiştirilmesinden baba, kızın yetiştirilmesinden ise anne sorumludur.
- Kız ve erkek çocuklar arasında ayrım yapılmaz, “oğul” evlât anlamında kullanılır. Kızlar evlendiklerinde aile bağı kopar, eşin ailesinin mensubu olunur. Miras da çeyiz olarak götürülür.
- Çok eşlilik yaygın olmakla birlikte bilinen ve görünen bir şeydir.
- Aile baba, oğul ve torunlardan meydana gelir. Evlenip giden kız ve ondan olma torunlar aileden sayılmazlar.
- Evliliğin sembolü evdir. Evlenmek ise yeni ev kurmak anlamına gelir. Evlilik yani karı-kova bağı kadın için anne-baba bağından önce gelir.
- Evlilik eşler arasında değil aileler arasında, mutlaka bir “aracı” vasıtasıyla ve tanıkların şahitliğinde kurulur.
- Evlilik süreci “söz kesme” ya da “beşik kertme” âdetiyle başlar, “nişan” ve “nikâh” törenleriyle tamamlanır.
- Evlilik, boşanma ve kız kaçırma gibi durumlar bir takım maddî karşılıklarla kültürel geleneklerde yerini almıştır. “Kalın” veya “başlık” kız ailesine evlilik için verilen para veya maldır. Bu uygulama kaçırma olayında “diyet” olarak adlandırılır.
- Türk aile yapısı köklü ve değişmez bir yapıdadır.
Bu özelliklerden bazıları da aşağıda okuyacağınız yazılarda ek bilgi olarak bulunacaktır.
Türkler, tarih boyunca farklı coğrafyalarda yaşamış ve bu süreçte çeşitli toplumlarla etkileşimde bulunmuşlardır. Bu etkileşimler, Türk aile yapısında ve bakış açılarında bazı değişikliklere sebep olmuş olabilir. Ancak Türk aile yapısının temellerini ilk olarak bozkır kültüründe yaşayan Göktürkler döneminde görmekteyiz. Göktürkler dönemi hakkında en önemli bilgilerimiz, Orhun Abideleri'nden gelmektedir. Orhun Abideleri, Türk aile yapısını şu şekilde betimler:
"Türk aile yapısı, çekirdek aile modeli üzerine kuruludur. Aileler genellikle anne, baba ve çocuklardan oluşur. Baba, ailenin reisi olarak kabul edilir ve aileyi geçindirme sorumluluğunu üstlenir. Anne ise ev işlerini yönetir ve çocukların eğitimiyle ilgilenir. Çocuklar, küçük yaşlardan itibaren toplumsal değerler ve geleneklerle yetiştirilir. Aileler arasında güçlü bir dayanışma vardır ve bu dayanışma, toplumun birlik ve beraberliğini güçlendirir."
Bu, Göktürkler döneminde Türk aile yapısının nasıl şekillendiğini ve toplumun temeli olarak ne kadar önemli bir yere sahip olduğunu göstermektedir.
- Ek olarak Eski Türklerin aile hukuku ile alakalı bilgi edinilebilecek başka bir kaynak ise destanlardır. Destanlar, eski toplumlarda meydana gelen büyük ve önemli olayları gelecek nesillere aktarılmasında rol almıştır. Günümüzde Eski Türklere ait bir sürü destan vardır. Bunlardan doğrudan aile hukukuna ait bilgiler yer almamıştır ancak anlatılan toplumsal yaşayış hakkında bazı çıkarımlar yapılabilmesi mümkündür. Bu tarz destanların başında, eski Türk kavimlerinden Oğuzlar tarafından meydana getirilmiş olan Dede Korkut Hikayeleri vardır. Dede Korkut Hikayeleri Türklerin İslamiyet’le tanışmalarından sonraki bir dönemde olsa da, Oğuzların eski Türk
geleneklerini pek çok noktada muhafaza etmiş oldukları hikayelerde
açıkça görülmektedir. Öte yandan, destanların birer sözlü kaynak olmaları, nesilden nesile aktarılırlarken değişiklikler yaşanmasına müsait bulunmaları ve destanların içerisinde çok sayıda doğa
üstü olayın anlatılıyor olması sebepleriyle, bunların gerçek anlamıyla
bir hukuk kaynağı olarak değerlendirilmeleri mümkün olmamaktadır.
- Ek olarak Eski Türklerin aile hukuku ile alakalı bilgi edinilebilecek başka bir kaynak ise destanlardır. Destanlar, eski toplumlarda meydana gelen büyük ve önemli olayları gelecek nesillere aktarılmasında rol almıştır. Günümüzde Eski Türklere ait bir sürü destan vardır. Bunlardan doğrudan aile hukukuna ait bilgiler yer almamıştır ancak anlatılan toplumsal yaşayış hakkında bazı çıkarımlar yapılabilmesi mümkündür. Bu tarz destanların başında, eski Türk kavimlerinden Oğuzlar tarafından meydana getirilmiş olan Dede Korkut Hikayeleri vardır. Dede Korkut Hikayeleri Türklerin İslamiyet’le tanışmalarından sonraki bir dönemde olsa da, Oğuzların eski Türk
geleneklerini pek çok noktada muhafaza etmiş oldukları hikayelerde
açıkça görülmektedir. Öte yandan, destanların birer sözlü kaynak olmaları, nesilden nesile aktarılırlarken değişiklikler yaşanmasına müsait bulunmaları ve destanların içerisinde çok sayıda doğa
üstü olayın anlatılıyor olması sebepleriyle, bunların gerçek anlamıyla
bir hukuk kaynağı olarak değerlendirilmeleri mümkün olmamaktadır. - Yine de, özellikle eski Türk aile hukukuna ilişkin konularda dönemin örf ve adetleri hakkında az da olsa fikir vermeleri, destanların kaynak olarak değerini muhafaza etmelerini sağlamıştır.
 |
Kurultayda (toy) beyin eşi de yer alırdı. |
Sonuç olarak;
Eski Türk toplumlarında aile, kan bağına dayanan çekirdek birimlerden oluşurdu ve bu temel yapı Göktürkler döneminde şekillenmiştir. Ailelerde baba reisi olarak kabul edilir ve aileyi geçindirme sorumluluğunu üstlenirdi; anne ise ev işlerini yönetir ve çocukların eğitimini sağlardı. Evlilik, aileler arasında aracılar vasıtasıyla ve tanıkların şahitliğinde gerçekleştirilirdi. Aile yapısı genel olarak ataerkil bir düzen üzerine kurulmuş olsa da, kadınlar saygı görür ve önemli roller üstlenirdi. Kadınlar, toplumsal etkinliklerde, tarım ve hayvancılık işlerinde aktif rol alır ve el sanatlarıyla uğraşırlardı. Göktürkler dönemi hakkında en önemli bilgiler Orhun Abideleri'nden elde edilir. Destanlar ise, eski Türk aile hukuku hakkında bazı bilgiler sağlar ve dönemin örf ve adetleri hakkında fikir verir.
KAYNAKÇA:
Blogger: İrem YUVARLAK
Yorumlar
Yorum Gönder