HİTİTLERDE YÖNETİM VE ORDU
Hititlerde Yönetim ve Ordu
Uzun yıllardan beri ana yurt olarak benimsediğimiz Anadolu, birçok uygarlarlığa ve medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Bu uygarlıklardan biri de Hitit Uygarlığı’dır. Şimdi asıl konumuz olan Hititlerde yönetim ve ordu konusuna geçmeden önce kısaca Hititleri tanıyalım.
Hititler MÖ 1650-1190 yılları arasında Anadolu'da hüküm sürmüş bir imparatorluktur. MÖ 1600'lü yıllarda Anadolu'ya yerleşerek, Çorum, Hattuşaş merkezli bir imparatorluk kuran ve kökenleri Hint-Avrupa ailesine dayanan bir topluluktur. Hitit İmparatorluğu, MÖ 1300'lerin ortalarında en geniş sınırlarına ulaşarak, yukarı Mezopotamya'dan Doğu Akdeniz ülkelerine kadar yayılmıştır. MÖ 1190 sonrasında imparatorluk yıkılmıştır ve bazıları MÖ 8. yüzyıla kadar varlığını devam ettirmeyi başarabilen birçok şehir devletine bölünmüştür.
Hitit Devleti feodal ve teokratik bir yapıya sahiptir. Devletin başında Tabarna denilen egemen bir kral, Tavananna (egemen kraliçe) unvanını taşıyan büyük kraliçe yer almaktadır. Eski Hitit Devleti kurulduğunda devletin yasama gücünde kralın yanında Panku(ş) adı verilen bir soylular meclisi bulunmaktaydı. Bu meclis kralın tek başına karar verme yetkisini sınırlamaktaydı. Kral soyundan birine verilen ölüm cezası ile kralın seçeceği kral adayının bu meclisin onayından geçmesi gerekiyordu. Ancak, imparatorluk döneminde devletin giderek güçlenmesi ile yönetim şekli kesinlik kazanmış ve Panku(ş) ortadan kalkmıştır.
Hitit kralları, tanrıların yeryüzündeki temsilcileriydi. Ancak, Mısır krallarından farklı olarak Hitit kralları hiçbir zaman Tanrı-Kral olmamışlardır. Onların öldükten sonra tanrı olduklarına inanılmaktaydı. Görevlerinin başında başrahiplik, başkumandanlık ve baş yargıçlık en önde gelmektedir. Veraset yoluyla geçen krallık makamında kral yerine geçecek kral adayını kendisi hayatta iken belirliyordu. Sarayda kraldan sonra en önemli şahsiyet kraliçe idi. Hitit kraliçeleri, saraylardaki resmi kabullerde, tapınaklarda yapılan dini törenlerde kralla birlikte bulunur, devletin resmî evrakları ve antlaşmalar üzerine kralla beraber mührünü basardı.
Devlet, feodal bir yapıya sahiptir. Küçük feodal krallıklar, devlete her yıl belli bir miktar vergi ödemek, savaş zamanlarında da asker, at ve savaş arabası yardımında bulunmakla yükümlüydüler. Hitit toplumunda halkın çoğunu vergi vermekle yükümlü hür insanlar oluşturmaktaydı. Hitit toplumunun en küçük birimini aile oluşturmaktaydı ve aile reisi erkekti. Aile yapısını ilgilendiren evlenme, boşanma, evlat edinme ve miras gibi konular yasaların denetimi altındaydı.
Anadolu, topraklarının verimli olması ve ticaret yollarının üzerinde bulunması sebebiyle sık sık istilalara uğramıştır. Bu durum Anadolu’da kurulan devletleri askerliğe önem vermeye zorlamıştır. Anadolu’da kurulan uygarlıklardan biri olan Hititler, askeri güce dayanarak kurulmuş ve askeri güç, devletin uzun süre yaşamasını sağlamıştır. İlk zamanlarında düzenli bir ordusu bulunmayan Hititler, “İmparatorluk Dönemi”nde sürekli ordular kurmuştur. Hititler gerektiğinde ücretli askerler de almışlardır.
Hititler’in yaklaşık 500 yıl kadar Anadolu’da önemli bir siyasi güç olarak egemenlik kurmuş olmalarında kuşkusuz diğer etkenler yanında askeri teşkilatlanma becerileri de önemli bir yer tutmaktadır. Çivi yazılı metinlerden elde edilen bilgilere göre, Hititler’de çok farklı asker temin etme yolu mevcuttur. Bunların başlıcaları şunlardır; Düzenli Ordu, tımarlı birlikler, vassal devletlerden gelen askerler, paralı askerler.
Hitit kuvvet kollarının temelini ise yaya ve arabalı askerler oluşturmaktadır. Bununla birlikte deniz kuvvetlerinin, süvari ve okçu birliklerinin varlığı da tartışma konusudur. Bu çalışmada ulaşılan neticeler Hititlerde deniz kuvvetlerinin varlığına işaret etmektedir. Fakat bu kuvvetlerin tamamen yerli veya denizci kavimlerle yapılan anlaşmalar sonucu paralı olarak oluşturulmuş güçler mi noktasında çivi yazılı belgeler ve arkeolojik veriler tamamen aydınlatıcı bilgi vermemektedir.
Askeri hiyerarşide en çok öne çıkan unsur ise bu yapının günümüz modern ordularında olduğu gibi on tabanlı bir sisteme göre kurulmuş olmasıdır. Bir diğer önemli nokta da kralın yakınında görev yapan hizmet memurlarının devletin gelişmesinden sonra unvanlarını korudukları halde muhtemelen general rütbesiyle orduları yönetmiş olmalarıdır. Yine bu görevlere gelmede krala olan akrabalık derecesi ve soyluluk çok belirleyici olmuştur.
Hitit İmparatorluğu gibi büyük bir devletin sonunu getiren olaylar arasında MÖ 1200 yılları civarında Balkanlar’dan Anadolu'ya ulaşan büyük göç dalgalarının etkisi olabileceği düşünülür. Ancak göçebe bir yaşam sürdüren ve genellikle aşiretler çevresinde kümelenmiş köylülerden oluşan bu insanların Hitit başkenti Hattuşaş'a ulaşarak bu devlete doğrudan doğruya son vermiş oldukları kabul edilemeyecek bir varsayımdır. Bununla birlikte bu göçler sonucunda Batı ve Kuzeybatı Anadolu'da ortaya çıkan karmaşa-belirsizlik ortamının Hitit devletinin ekonomisini olumsuz yönde etkilemiş olabileceği varsayılabilir. MÖ 2. binyılın son yüzyılları tüm Anadolu yarımadası için kaos ve sıkıntıların doruk noktasına ulaştığı bir dönemdi. Çeşitli yönlerden kopup gelen istilacılar ve göçmenlerin yarattığı bunalımlar sonucunda Hattuşaş'ın son hükümdarı II. Şuppiluliuma sonra Hitit devleti son bulmuş, böylelikle yüzyıllardır süren mevcut durum ortadan kalkmıştır.
Blogger: Berra Reyhan Birlik
https://ogmmateryal.eba.gov.tr/etkilesimli-kitap/tarih?s=21&d=205&u=0&k=0
https://gcris.pau.edu.tr/bitstream/11499/3032/1/Serkan%20Başol.pdf
https://tarihportali.net/hititlerde-ordu
https://ets.anadolu.edu.tr/storage/nfs/TAR101U/ebook/TAR101U-20V1S1-8-0-0-SV1-ebook.pdf
https://anabilgi.anadolu.edu.tr/?contentId=235335
Yorumlar
Yorum Gönder